MATERI SEMESTER 2 (KELAS X BAHASA JAWA - MANGERTENI JINISE BASA RINENGGA

 

Basa Rinengga- Pengertian, Tujuan, dan Jenis-jenisnya
zoom-in-whitePerbesar
Di dalam acara masyarakat Jawa atau percakapan sehari-hari, basa rinengga cukup sering digunakan. Pengertian basa rinengga yaiku basa sing dirangkai kanthi cara tembunge digabung karo tembung liya saengga dadi basa sing endah lan nresepake ati.

Jinise basa rinengga iku akeh, mula ora kabeh basa rinengga diwulangake

ing piwulang iki. sing dirembug ing piwulang iki, yaiku wangsalan,

paribasan, bebasan, lan saloka.


Wangsalan Yaiku

Wangsalan yaiku unen unen utawa tetembungan seng saemper cangkriman, nangin

batangane wis dikandhakake. Mung anggone ngandhakake ora nganti melok, jelas utawa

cetha. Nanging sarana disebutake sawanda utawa luweh.


Nah, berikut ini contoh wangsalan dalam pacelathon (percakapan 

sehari- hari) yang paling gampang.

  • Njenang gulo lho, aja lali. ( Jenang gula: glali)

  • Balung klapaethok-etok ora ngerti. ( Balung klapa: bathok)

  • Balung janursida lunga apa ora? (Balung janur: sada)

Jenis Jenis Wangsalan

Wangsalan Lamba

Wangsalan lamba yaiku jenise wangsalan kang amung ndueni isi batangan

utowo tebusan siji
. Artinya, wangsalan lamba adalah jenis wangsalan yang

hanya mempunyai isi teka teki satu objek.

Wangsalan ini terdiri atas satu baris. Bagian pertama adalah teka teki,

disusul bagian kedua berupa jawaban dari teka teki tersebut.

Tuladha wangsalan lamba:

  1. Pindang lulangkacek apa aku karo kowe. (Pindhang lulang = Krecek)

  2. Jenang gula
    , kowe aja lali. (Jenang gula : Gulali)

  3. Sekar aren
    , rawuhipun sampun dangu-dangu. (Sekar aren: dangu)

  4. Njanur gunung
    , kadingaren. (Janur gunung: Aren)

  5. Mbalung klapa
    , geleme mung ethok-ethokan. (Mbalung Klapa :

    Batok)

  6. Mbalung janur
    , paring usada nggonku n andhang wuyung. (Balung

    janur: Sada)

  7. Reca kayu
    goleka kaweruh rahayu. (Reca kayu: Golekan)

  8. Ngembang garut
    nggremeng ora karuwan. (Kembang garut: 

  9. gremeng)

  10. Ngembang kacang
    mbesengut ora kalegan.(Kembang kacang:

    besengut)

  11. Kembang jambu
    kemaruk duwe dolanan anyar. ( Kembang jambu:

    karuk )

  12. Roning mlinjo
    , sampun sayah nyuwun ngaso. (Roning mlinjo: so).

  13. Klapa mudha
    , yen kalegan paringa apura. (Klapa mudha: degan)

  14. Kembang gembili
    seneng-seneng oleh rejeki. ( Kembang gembili:

    seneng)

  15. Witing klapa
     jawata ing ngarcapada, salugune wong mudha gelem

    rekasa. (Witing klapa : glugu )

  16. Mbok aja nglemah bengkahnyela-nyela wong tuwo. ( Nglemah

    bengkah: tela)

  17. Gayung sumur
    , aja kemba aja mundhu. (Gayung sumur: Timba)

  18. Nggodong garing
    , esuk-esuk kok wis nglaras. (Godhong garing:

    Klaras)

  19. Mbalung gen
    i, mbak menawa aku bisa teka. (Balung geni: Mawa)

  20. Balung pakel
    , aja seneng alok-alok! (Balung pakel: Pelok)

  21. Bayem arda
    , dhasar anteng kang adi luhung. (Bayem arda: Lanteng)

  22. Kukus gantung
    sawangan kang adi luhung. (Kukus gantung:

    sawang)

  23. Kancing gelung
     munggweng dadha, titenana! (Kancing gelung:

    Peniti)

  24. Yen ora nesu, geneyo kowe kok mentil kacangmrengut terus.

    (Mentil kacang: sungut)

  25. Nyaron bumbung
    , nganti cengklungen nggonku nggenteni. (Saron

    bumbung: angklung)

  26. Ngrokok cendhak
    , bocah cilik ora kena neges-neges. (Rokok

    cendhak: tegesan)

  27. Balung jagung
    , punika sampun dados tanggel jawab kula. (Balung

    jagung: janggel)

  28. Jangan gori
    , nganti judheg anggonku mikir. (Jangan gori: gudheg)

  29. Kendhil dawa
    , enggal ditandangi. (Kendhil dawa: dandang)

  30. Mutra bebek
    , kawit mau mung wira-wiri wae. (Mutra bebek: meri)

  31. Mrica kecut
    , yen mung muni pancen gampang. (Mrica kecut: wuni)

  32. Sarung jagung
    abot entheng tak lakonane. (Sarung jagung: klobot)

  33. Wohing tanjung
    becik njunjung bapa biyung. (Woh tanjung: kecik)

  34. Kapi jarwa
    , dak pethek mangsa wurunga. (Kapi jarwa: kethek)

  35. Mina galak ing samodra
    bacutna gunemmu Kang Gareng. (Mina

    galak ing samodra: iwak cucut)

  36. Petis manis
    ngucapna tembung sing manis. (Petis manis: kecap)

  37. Pring dhempet
    , kowe teka mrene kok ora kandha-kandha! (Pring

    dhempet = andha)

  38. Babal bunder
     manglung kali, lho, patrapmu kok kaya

    mangkono! (Babal bunder: elo)

  39. Kepiting kang sobeng rawa
    , nguswaraganta wong ayu. (Kepiting

    kang saba ana ing rawa: yuyu)

  40. Dom jala
    coba aku kandhanana! (dom jala: coba)

  41. Baligo amba godhonge
    , kudu santoseng kalbu. (Baligo amba

    godhonge: labu)

  42. Carang wreksa
    , nora gampang wong mengku nagara. (Carang

    wreksa: pang)

  43. Cecangkok wohing kalapa
    , ugemana kang dadi pathoking urip.

    (Cangkok kalapa = bathok )

  44. Bremara wismeng bantala
    , kawula badhe caos atur. (bremara

    wismeng bantala = tawon tutur)

  45. Witing pari
    , kok amen muleh leh kerjo? (witing pari: damen)

  46. Masjid alit
    , aja sok nglanggar aturan! (Masjid alit: langgar)

Wangsalan Rangkep (Camboran)

Jenis wangsalan yang kedua adalah wangsalan rangkep (camboran).

Wangsalan rangkep yaiku wangsalan kang isi batangane

 

punjul siji.

Wangsalan rangkep adalah wangsalan yang isi teka-tekinya lebih dari satu.

Bentuk wangsalan ini terdiri atas dua kalimat. Kalimat pertama adalah isi

wangsalan dan yang kedua berissi batangane (jawabannya).

Contoh wangsalan rangkep:

  1. Tengareng prangandheging riris, kudu teteg lan kudu terang ing

    pikir. (Tengara perang: keteg , andeging riris: terang)

  2. Bayem arda
    ardane ngrasuk busana, mari anteng besuse saya

    katara. (Bayem arda: lateng, ardane ngrasuk busana: besus)

  3. Sri Maha Jawata
     Katong, andaka wulune rekta,

    jroning nendra gung kaepi. (Ratune para jawata: Bathara Endra,

    andaka wulune rekta: sapi)

  4. Bale nata rondon pari
    paran margane wak mami. (bale nata =

    pagelaran, rondon pari = dami)

  5. Carang wreksa
     kawi wuwuspanggya andika kusuma. (Carang

    wreksa: pang , wuwus: ngendika)

  6. Jenang sela
     wader kalen sesonderan, apuranta yen

    wonten lepat kawula. (Jenang sela: apu, wader kalen: sepat)

  7. Sayeng kaga kaga kresna
     mangsa sawa, wong susila lagake anuju

    prana. (sayeng kaga: kala, kaga kresna mangsa sawa: manuk gagak)

  8. Mamet tirta, tirta jawah jro katiga
    suka lila lebur

    luluh labuh praja. (Memet tirta: Ngangsu, tirta jawah jro katiga:

    labuh)

  9. Tapas aren, aren arab wijilira tindak tanduk, nora ninggal

  10. tata 
    krama. (Tapas aren: duk, Aren arab wijilira: Kurma)

Wangsalan Memet

Wangsalan memet adalah jenis wangsalan yang sedikit rumit. wangsalan

memet harus diartikan sebanyak dua kali.
   

Wangsalan memet yaiku wangsalan kang

 

carané  nggoleki batangane sarana ngoceki maksuding

 

tetembungane ambal ping pindho.

Contoh kasus seperti dalam tuladha wangsalan di bawah ini.

“Uler kembang, yèn trima alon-alonan”

  • Pembahasan pertama: Uler kembang maksudnya adalah hewan

  • lintah.


  • Pembahasan kedua: Suku kata “li” dalam kata lintah, dihubungkan 

  • dengan kata “tali”.

  • “Tali” dianggap mempunyai arti “alon-alonan”.

  • “Alon-alonan” bisa diartikan sebagai “Satitahe”. Kata satitahe artinya 

  • melakukan pekerjaan dengan perlahan tanpa ada paksaan.

Wangsalan Padinan

Wangsalan padinan adalah wangsalan rakyat yang biasa digunakan dalam 

percakapan sehari-hari.

Wangsalan padinan biasanya tidak perlu dibedah isi teka-tekinya, karena 

orang-orang yang mendengarkannya dianggap sudah memahami isinya.

Contoh wangsalan padianan seperti dalam kutipan percakapan berikut ini.

“Wong kae sajatine wis krungu kandhaku, nanging njangan gori. Gori iku 

mathuke digudhèg.”

Wangsalan Mawa Paungeran Tartamtu

Mawa paungeran 4 wanda + 8 wanda

Wanda artinya suku kata. Wangsalan dengan 4 suku kata ditambah 8 suku 

kata terdapat dalam wangsalan lamba.

Bagian pertama terdiri dari 4 suku kata sebagai isis wangsalan dan bagian 

kedua 8 suku kata sebagai batangan atau isis tebakannya.

Contohnya: Reca kayu, golek kawruh rahayu.

Mawa paungeran (4 wanda + 8 wanda) X 2 = 24 wanda

Yang termasuk wangsalan ini dalah wangsalan rangkep.

Contohnya:

Sayuk rukun, wulang wido mangsa rowang = 4 wanda + 8 wanda

Sayektine, wit saking bondho kawula = 4 wanda + 8 wanda

Wangsalan Edi Peni

Ciri-ciri dan sekaligus sebagai paugeran wangsalan edipeni adalah sebagai 

berikut:

  • Terdiri atas dua kalimat dan dua baris.

  • Setiap kalimat terdiri atas 4 suku kata + 8 suku kata.

  • Kalimat pertama adalah isi wangsalan, sedang yang kedua adalah isi 

  • teka-tekinya.

  • Menggunakan purwakanthi guru swara di setiap akhir kalimat

Contoh wangsalan edi peni:

Tepi wastra, wastra kang tumrap mustaka. (Kemada, iket) Mumpung 

mudha, nggegulanga ngiket basa.

Wangsalan kang Sinawung Ing Tembang

Jenis wangsalan yang terakhir adalah wangsalan yang ada di dalam

tembang. wangsalan ini dimasukkan dalam tembang yang dinyanyikan

pesindhen.

Jika wangsalan masuk ke dalam sebuah tembang, jumlah suku kata dan 

guru swara harus mengikuti tembangnya.

Contoh wangsalan dalam tembang seperti dalam tembang sinom berikut 

ini.

Edane wong keneng guna,

ambatik sinambi nangis,

malam wuntah balabaran,

geni mati muring-muring,

prembenahan mbrebes mili,

gawangan sinendhal putung,

ya talah ta si kakang,

puluh-puluh awak mami,

petis manis wis kudu dadi pocapan.

Cara Membuat Wangsalan

Selain tuladha wangsalan di atas, kamu juga bisa membuat wangsalan 

sendiri.

Caranya adalah dengan mengarang isi teka-tekinya terlebih dahulu baru 

kemudian pertanyaan teka tekinya. Isi teka-teki di taruh di belakang 

diawali 

dengan pertanyaannya lebih dulu.

Komentar

Postingan Populer